|
|
|
|
Esta conmemoración de orixe celta goza de grande tradición en toda Galiza, sendo especialmente festexada en Pontevedra. É unha celebración relacionada co espertar da natureza e coa chegada do bo tempo. A festa estivo en decadencia ata que se recuperou a partir de 1970. Desde entón, todos os anos, o Concello de Pontevedra organiza na praza da Ferrería un concurso no que se premian os mellores maios. Estas creacións están formadas por unha figura cónica, cuberta con ramallos, flores, froitas, ovos... arredor das que un grupo de nenos e nenas cantan en roda golpeando uns paus para marcar o compás. O que ten mellor voz canta debaixo do maio. Os maios de Pontevedra son dos máis coñecidos polas súas vistosas obras de arte vexetais e pola retranca das súas coplas que loan a primavera e fan referencia aos acontecementos do último ano. Os Maios, dende a Delegación de Cultura do Concello de Monforte fanse unha serie de actividades relacionadas coa ancestral tradición da celebración de O s Maios. Os Maios trátase da manifestación máis vistosa de todas as que se celebran durante o "Ciclo de Maio". Ata non fai moitos anos había dous tipos moi diferentes de Maios:
A súa forma recorda a dunha árbore que, case seguro, foi a súa orixe. Esta diferenza tamén se manifesta no contido das coplas, pois mentres que entre as dos primeiros abundan máis as poéticas, é dicir, as dedicadas a cantar as excelencias do bo tempo (que simbolizan coa chegada do mes de maio); as dos segundos adoitan ser agresivas, moi críticas e, poucas veces, fan alusións ás flores e ao verán. 1. Maios humanos Tamén se adoitan denominar do "Norte de Galicia", debido a que foi -pois, que nós saibamos desapareceron todos- onde se facía este tipo de maio. Por desgracia para as xeracións actuais e futuras, deixaron de saír na súa maioría entre o último cuarto de século pasado e o primeiro do actual. Aínda que non hai unha área ben delimitada, son característicos de grande parte das provincias de A Coruña e Lugo, e aínda algo da de Ourense. En cambio, non temos rexistrado ningún caso na de Pontevedra. Antes de entrar de cheo no estudio dos máis importantes, hai que advertir que estes Maios recordan, entre outros, aos que se facían por estas mesmas datas en varias poboacións inglesas e irlandes (Jack in The Green) e austríacas (Woldmann) (7). É de supoñer que nun principio tivesen outros fins, ademais dos de ser anunciadores do final do inverno e da chegada do verán, e de renacer cíclico da vexetación. Tamén puidese ser que interviñesen neles persoas maiores. Pero no momento da súa desaparición -e dende séculos antes, por suposto-, non eran máis que xogos de nenos, movidos polo diñeiro e lambetadas (maiolas ou maias -castañas pilongas-, nueves, abelás, etc.), que recibían do público polas súas actuacións. Aquí algúns dos máis importantes: SANTIAGO DE COMPOSTELA: Xa se sabe que existían na Idade Media. Tan só se vestía de maio un neno de cada grupo, cubrindo as súas roupas con flores e follas (lirios, fiúncho, etc) Quizais a nota máis característica fose que imitasen cos seus adornos as roupas dos peregrinos que acudían á cidade. Sobre a súa cabeza levaban unha coroa floral, e na man dereita un tamén florido bordón. O solista ou xefe da cuadrilla -é dicir, o maio-, permanecía de pé facendo constantes reverencias coa cabeza, mentres os outros andaban ao seu arredor seguindo o compás das coplas con golpes de paos, como aínda o fan os de Pontevedra. Tiñan unha fórmula común para empezar, que era repetida por todos os Maios da cidade: Maio: ¡ Cantarán ou maio! Coro: ¡ E máis ben cantado! (8). Continuando coas coplas que, a diferencia dos de Pontevedra e Ourense, non eran tan satíricas e si moito máis poéticas, aínda quetampouco faltaban algunhas de crítica social: Eu pedinlle ou maio a un cabaleiro. .. Moita bambolla e pouco diñeiro (9). Como xa queda dito, non podían entrar na catedral pola indecencia dassúas danzas e truhanadas (10). A CORUÑA: Cubrían o seu corpo con fiúncho, adornando a cabeza cunha vistosa coroa de flores. Na súa man dereita levaban unha cruz tamén adornada con flores. Deixaron de saír a mediados do século pasado(ll). Semellantes eran os de Portomarín (Lugo), que aínda seguían saíndo na década dos anos corenta. Viveiro (Lugo), que nas súas coplas había continuas alusións a roubos. Ribadeo (Lugo), inmortalizado polo pintor asturiano, afincado en Galicia durante moitos anos, Dionisio Fierros Álvarez, nun cadro titulado O maio de Ribadeo, poboación na que contraeu matrimonio en 1873. Os de Ribadavia e O Carballiño (Ourense) cubríanse con xestas e carrascas (breixo), e os segundos preguntaban ao auditorio: ¿Vísteo maio? ¿vístelo ben? Se non ou vistes veo eiqui ven (12). MONDOÑEDO (Lugo), que corrían polas rúas da poboación. Castro Caldelas(Ourense), que se cubrían con mofo. Lugo, nas coplas da cal había abundantes alusións a certos manxares: Ehi ven ou maio pola rúa Falcón. ei ven ou maio comendo pan e lacón (13). PONTEDEUME (A Coruña): As súas coplas eran dialogadas, con abundantes preguntas e respostas, tendo ademais a particularidade de que interviñan nenos e nenas, todos vestidos de maio, menos o xefe da cuadrilla. Botábanse ao chan co fin de causar graza aos espectadores. As súas coplas tradicionais tiñan certo aire de vello romance (14). MONFORTE DE LEMOS (Lugo): Cubríanse con ramas de bido (bidueiro), ameneiro (ameneiro) e negrillo (olmo). Como os de Pontedeume, tamén se tiraban ao chan, co fin de que ao facerse máis graciosos, os espectadores lles desen mellores propinas. VIANA DO BOLO (Ourense): Diferénciase dos anteriores en que aquí facían de maio dous nenos, que cubrían as súas roupas con flores e ramas. En compañía doutros rapaces percorrían a poboación, recollendo froitos secos, diñeiro, etc. Nalgunhas das súas coplas aludían á chegada do mes de maio: Levántate maio que tanto dormiches, xa pasou ou inverno e non ou sentiches (15). ÁS NOGAIS (Lugo): De maio facía o máis chiquitín do grupo formado por nenas e nenos. Vestíase de branco e nas súas roupas colgaban flores. Os seus cantos -que a diferencia doutros, acompañaban con panderos e ferreñas (sonajas)-, facían constantes alusións ás castañas, que adoitaban ser a propina que recibían en pagamento da súa actuación: Santo que estás non caínzo tira ás castañas abaixo. Tira dás máis grandiñas que ás pequenas non me abaixo (16). Ademais das poboacións citadas, sabemos que este mesmo tipo de maio, saía en Queiroga e Vilalba (Lugo); Verín e Celanova (Ourense); Noia, Porto do Son, Carnota e Betanzos (A Coruña); etc. 2. Maios figurativos Salvo raras excepcións, son propios do Sur de Galicia (provincia de Pontevedra e parte da de Ourense). Trátase, sen dúbida, dos máis rechamantes pola súa vistosidade, así como polo agresivo das súas coplas. Ademais, tamén é un factor importante a ter en conta, son os únicos que salguen actualmente, dándose o caso de que naquelas poboacións onde se intenta resucitar a festa, aínda que antes fixesen Maios humanos, agora prefiren os figurativos (dous casos son os de Verín -Ourense- e Santiago de Compostela).
Como xa queda dito, a súa orixe hai que buscalo nunha árbore adornada que rematou metamorfoseándose a través dos séculos, nunha figura que aínda segue recordando a forma primitiva, pero que ten a vantaxe de que se pode mover e, por conseguinte, percorrer toda a poboación con el, cousa que co primeiro era imposible. Nos últimos anos deixouse notar fortemente a intervención de sociedades culturais, asociacións de veciños, empresas, partidos políticos, etc., debido a que os Maios son moi apropiados para facer crítica ou publicidade dos feitos máis importantes acontecidos durante o ano. Hai que ter en conta que non é o mesmo dicir algo en "serio" que "en broma", e máis cando é a voz "inocente" dun maio. Estamos, polo tanto, ante un dos moitos casos de censura popular ben acollida (dentro do que cabe) ata polo censurado, por tratarse de festas nas que, tradicionalmente, se vén facendo isto dende hai séculos (17). A continuación faremos un pequeno recorrido polas poboacións máis importantes, aínda que sen pretender citalas todas: PONTEVEDRA: A forma tradicional -cónicos ou piramidais-, é a que segue privando aínda. A súa armazón, feita con varais e canas, recóbrese con fiúncho, españadans (espadañas), xestas..., e adórnase con cascas de ovo (a mediados do século pasado saíu un con máis de 300 tan só na coroa), laranxas bravas (que non se poden comer) e, por suposto, flores de todo tipo, tanto de xardín como silvestres. O maio vai -coma se dunha imaxe se tratase- sobre unhas andas (ata non fai moitos anos tamén os había que levaban rodas), nas que é trasladado dun lugar a outro polos mesmos nenos compoñentes do grupo (entre seis e oito). Como remate, na parte superior, adoitan levar unha artística e vistosa coroa (coroa) de flores, laranxas, ou cascas de ovo, que ata principios de século variaba segundo o día: o un de maio era un coroa normal, mentres que o tres se substituía por unha gran cruz. Actualmente tan só saen o primeiro día. Ademais, adoita acompañar ao maio un ramo tamén floral que porta un dos rapaces. As letras das súas coplas, a diferencia das que xa vimos nos Maios humanos, sempre son de ton moi agresivo, crítico, burlón ou irónico. Denuncian todos aqueles feitos máis notorios acontecidos ao longo do ano, algunhas veces, a persoas que ocupan cargos importantes. Así, por exemplo, un de 1923, referíndose á nula labor do gobernador civil, dicía: Señoras e señores poñan atención que imos falar do Sr. Gobernador.
Nin é alto, nin é baixo, nin é malo, nin é bo, parece un reló parado dentro dá Deputación (18). Debido a isto, durante o goberno do xeneral Franco, antes de entrar en imprenta, tiñan que pasar pola censura do Ministerio de Información e Turismo. Aínda que tampouco faltan as coplas poéticas, dedicadas a cantar as excelencias do bo tempo e, en particular, do mes ,de maio. A seguinte estrofa procede dun de 1840: Este mes de maio é ou mes dás flores cando os paxariños ven aos seus amores (19). A finais do século pasado moitos foron substituídos por "fragatas","arcos", "castelos", etc., feitos de cartón e pintadas de rechamantes cores. Ademais, as súas coplas, que estaban en castelán, sempre se referían a feitos "patrióticos" acaecidos durante o ano: combate do Callao, guerra de Cuba, etc. Un "arco de triunfo" de 1903 estaba dedicado ao político Nicolás Salmerón: Hoxe é o día de Maio e vimos a cantar Á fronte do noso arco, Emblema de liberdade.
Axítanse os peitos En lume nobre e santo Ao berro sacrosanto De patria e liberdade. O neno que fai de solista ocúltase para cantar debaixo do maio, mentres os demais compañeiros dan voltas levando o compás con golpes de paos, repetindo seguidamente a estrofa cando el a remata. Tamén poden acompañar o canto dando cun pao grande (fungueiro, estadojo) no chan. Desta última forma era como se consideraba tradicional xa a finais do século pasado (20). Antigamente o cemiterio dos Maios era a ría, á que eran botados desapiadadamente o día tres pola tarde. OURENSE: Xunto cos anteriores, tanto polo número de participantes coma pola calidade artística, son os máis importantes de Galicia. Saen o día tres e xúntanse na Praza Maior. Alí pódese admirar todo tipo de figuras, pois a diferencia dos pontevedreses, aquí concorren algúns que semellan máis carrozas que Maios. Os tradicionais seguen sendo, en liñas xerais, moi parecidos aos de Pontevedra -cónicos ou piramidais-, aínda que máis altos e estreitos, rematando nun pequeno arco dentro do que adoita haber unha campaíña e, enriba, unha cruz. Tamén son levados en andas polos nenos. Na súa maioría están feitos con xestas e mofo, e decorados, ademais de flores (aínda que poucas), con carrabouxiños ou bugallas (galadas do carballo). O xefe da cuadrilla tamén se oculta para cantar debaixo do maio, mentres que os restantes do grupo van dando voltas compasadamente collidos das mans, e repetindo as estrofas do solista. Igual que os de Pontevedra, teñen música propia. A súa importancia e antigüidade queda patente no feito de que xa figuran no Diccionario de P.Madoz, t. XII, Madrid, 1849: "Das antigas preocupacións apenas quedou resto ningún, agás de non se casar o martes, o maio e os fuliones do Carnaval". No seu repertorio figuran composicións de todo tipo: poéticas, burlescas,irónicas, etc. Isto custoulle prohibicións gobernamentais a algún deles, por "meterse" co bispo, gobernador, ou políticos da capital. O seu cemiterio era o río Miño, ao que eran botados ao rematar a festa dende o máis alto de A Ponte Vella. Un de 1923 daba a benvida ao mes de maio, cantando: Chegou xa ou maio cantando aos amores, namorando ás nenas, vestido de flores (21). Son semellantes aos de Pontevedra e Ourense, os das seguintes poboacións: Provincia de Pontevedra: Marín, Vigo (desaparecidos no século pasado), Redondela, Sanxenxo, Caldas de Reis, etc. Provincia de Ourense: Allariz, Verín (ata non fai moitos anos eran iguais aos do primeiro grupo), Barco de Valdeorras, etc. Provincia de A Coruña: Santiago de Compostela (empezaron a saír hai uns dous anos). VILLAGARCIA DE AROUSA (Pontevedra): O solista non se adoita ocultar debaixo do maio. Noutros tempos foron famosas as cruces de flores, que competían en cantidade e calidade cos Maios tradicionais. PORTOSIN (A Coruña): Tratábase dunha figura feita de arcos de ramas e flores e que era levada en andas, coma se fose unha imaxe. Por enriba, a xeito de coroa, sobresaía unha cruz. Diante ía un neno cun ramo que recordaba un mastro de barco, adornado tamén con flores e fitas de cores. Danzaban arredor deste último. 3.Barcos de maio Trátase de pequenos barcos feitos de cartón e adornados con bandeirolas e flores e que, xunto cos Maios tradicionais -téñase en conta que estes barcos están considerados tan tradicionais coma eles-, concorren aos concursos que se celebran en Pontevedra, Marín e Vilagarcía de Arousa, e ata principios de século tamén en Caldas de Reis (Pontevedra). Actualmente empezan a escasear, aínda que é moi raro o ano en que non salgue algún. A diferencia dos anteriores, os nenos cantan a babor ou a estribor, segundo onde estea o público. As coplas adoitan referirse a feitos relacionados co mar, e a súa música é diferente á dos outros Maios: Eiquí ven ou noso barco, esta fragata valente, con bandeiras e cañóns que so non pasmo dá xente(22). EN CONCLUSIÓN De todas as manifestacións folclóricas -agrarias ou lúdicas- propias dos últimos días de abril e primeiros de maio, moi abundantes noutros tempos, tan só os Maios atopan nunha situación que aínda lles permitirá seguir saíndo durante varios anos, e, en particular, en Pontevedra e Ourense. Das demais xa se pode dicir que desapareceron ou o seu fin está moi próximo. Caso á parte é o de colocar ramos de xesta o primeiro de maio, pero xa non nas portas das casas, nin nos cornos dos animais, nin tampouco nos apeiros de labranza, senón nos coches. Desta forma, os automobilistas van anunciando polas nosas estradas que chegou o verán e que o inverno morreu: Non tambor dá lúa redobran os anxos. Anuncian gozosos que chegou Don Maio (23). (Ourense) O día 9 de maio de 2007 o Colexio construíu un maio tradicional para celebrar a Festa do Maios e para participar no concurso de maios organizado polo concello.
|
CEIP "A GÁNDARA"
|
