Introducción Galería de imaxes Retrincos máis

Cada ser humano nace a medio facer, cunhas importantes instruccións xenéticas seguindo as cales se irá desenvolvendo ó longo da súa vida. Xunto coas determinacións xenéticas as instruccións sociais acaban por esculpir o que cada un de nós somos. As instruccións sociais transmítense de varios xeitos e un deles, enormemente eficaz é a través da imaxe.

O mundo que nos rodea está cheo de imaxes que nos modelan, nos preveñen, nos constrúen e mesmo nos fan “desaparecer”. A imaxe que se ofrece dunha muller no anuncio, no filme, na revista,... están a cada paso construíndo, segundo as pautas dominantes na sociedade, o ideal de muller co que tenderemos a identificarnos, copiando modas, formas, xestos, actitudes, miradas, funcións, aínda que non sexamos conscientes diso, os nosos desexos non son exactamente nosos, son froito do que desexan os que teñen o poder na sociedade, así os que detentan o poder económico, relixioso, etc, xeralmente varóns, amósannos a todas o que debemos ser e o que debemos querer: belas, delgadas, seductoras, amorosas nais....

Durante moito tempo as artes plásticas, moi especialmente a pintura, foi o instrumento mediante o cal as mulleres contemplaban, e aprendían, a imaxe ideal que os homes de cada momento tiñan en mente para elas.
A arte, a cotío, non reflicte a realidade tal como é, non hai unha representación neutral, obxectiva; necesariamente a representación leva consigo unha interpretación por parte do suxeito que a produce, de xeito que sendo a meirande parte dos artistas homes, é o imaxinario colectivo destes o que se plasma nas súas obras.

Ata fai pouco as mulleres reais, cos seus desexos e preocupacións non aparecían nas plasmacións artísticas, entre outras cousas porque as mulleres concretas e individuais tiñan grandemente restrinxido o seu acceso á producción artística e non dominaban o ámbito que a sociedade patriarcal di que é verdadeira arte.

Deste modo, por unha banda a arte rexeita ás mulleres e, por tanto, a súa visión do mundo e de si mesmas nunca é exposta ós demais por medio de representacións artísticas, non se lles considera quen de facer arte, ¡nin existe o feminino da palabra xenio!, a xenialidade considérase tradicionalmente unha característica masculina, a historia da arte esquece as poucas mulleres que malia as enormes trabas acadaron importantes logros ou mesmo as súas obras se lle adxudican a algún home próximo: mestre, marido..., por certo, non estaría demais volver a votar unha ollada ós libros de texto e Historias de arte e comprobar a presencia de nomes de personalidades femininas nelas. Pero isto non acontece só no pasado, o presente segue a indicar que temos lagoas importantes nestes aspectos, baste sinalar que as porcentaxes de participación de mulleres en encontros do mundo da arte e do mercado da arte, como por exemplo en España na afamada feira ARCO, son significativamente inferiores ás dos homes.

Por outra banda, a arte e na actualidade tamén a publicidade, constrúen á muller como esencia, unha muller inventada e pouco cambiante, prescinde das mulleres de carne e oso e xera unha construcción universal seguindo as fantasías e os desexos que os homes desenvolven nunha sociedade onde a eles tamén se lles impoñen uns determinados valores tipificados como masculinos e bos. Esta muller-esencia vai ser representada en dúas versións: unha como nai abnegada e submisa, doce e virxinal, da que podemos citar como exemplo supremo a María e a versión negativa, terrorífica, a causante de todos os males, perigosa ó tempo que seductora do que o paradigma será Eva. Muller esencia que en sucesivas representacións e dependendo das situacións e necesidades socias de cada momento vai recalcar unhas características sobre outras pero movéndose polo xeral na dicotomía de muller inocente, boa, submisa e nai e muller fatal, seductora e pérfida. Certamente unha análise seria da historia da arte amosará outras produccións artísticas que non encaixarán neste esquema en certa medida simplista por tanto cómpre ter presente que a realidade artística é complexa e non se deixa apresar sen máis en dúas categorías, sen embargo non reflexionar sobre as obras e a historia de arte desde unha perspectiva de xénero é ocultar o papel que a arte ten como xustificadora de roles e constructora de conciencias.

Alguén poderá pensar que sentido ten a estas aturas do século XXI facer unha crítica da arte desde o feminismo e mesmo pódese propor se o movemento feminista segue a ter sentido tras pasar por diferentes fases, o feminismo como reivindicación da igualdade, como reclamación e aceptación da diferencia, ou as recentes presentacións de ciberfeminismo e as implicacións que todas estas modalidades de feminismo tiveron nas artes a partir de mediados do século XX.

Evidentemente que a reivindicación do persoal –cotiá como elemento artístico, a reivindicación de outorgarlles a dignidade artística que lle corresponde a actividades consideradas menores como os traballos de agulla, a revisión da historiografía artística recuperando para a memoria a moitas mulleres que foron sepultadas en beneficio dos xenios varóns, son consecuencia da reflexión feminista, pero o debate dentro deste movemento segue a dar pé a múltiples consideracións: o rexeitamento do pracer visual, a asunción dun novo concepto de sexualidade que ten por suxeito e non como obxecto os verdadeiros desexos das mulleres e como esta sexualidade pode ser plasmada a través da imaxe, as novas tecnoloxías como posibilitantes doutra maneira de facer arte e a súa apropiación tamén por parte das mulleres, como transcender a acción simbólica para chegar a unha acción real politicamente efectiva, e mesmo como superar certas limitacións que o feminismo puido ter imposto son aínda cuestións pendentes.