IES do Castro de Vigo

Na horta da Fundación Curros Enríquez

Torta da fidelidade á Fundación Casa dos poetas

Documentación previa

As actividades a desenvolver ao longo dos día 4 e 5 de maio teñen como meta final, para o primeiro día, a localidade de Celanova, vila de poetas por excelencia, na que se participará nun concerto didáctico e lección sobre o órgano da igrexa parroquial, visita ao mosteiro de San Salvador, que acolle entre as súas paredes un sinfín de servizos da vila, entre outros, Casa do Concello, Instituto, capela de San Miguel(arte mozárabe),2 Claustros e unha Biblioteca espectaculares.Unha vez no exterior achegarémonos ata a Casa dos poetas,que foi casa natal de Curros Enríquez (1851-1908) e hoxe custodia parte do seu legado e dos seus continuadores, Celso E. Ferreiro(1912-1979) ou X.Luís Méndez Ferrín (1938).Vilanova dos Infantes,antigo burgo medieval que conserva a torre da homenaxe, onde se gardaba ata hai dous anos a imaxe da virxe do Cristal, que inspirara a Curros para a composición do poema do mesmo nome,e que a día de hoxe segue desaparecida despois do desgraciado accidente acontecido, preside o val das terras de Celanova.

A xornada continuará pola tarde en dirección á fronteira de Portela do Home, despois de visitar o campamento romano do encoro das Conchas (Aquae querquennae) e o centro de interpretación do mesmo nome, cunha mostra abondosa de restos romanos e información sobre a Vía romana nº XVIII, que unía naquel tempo as vilas de Braga e Astorga.Deixaremos á nosa dereita a capela de Santa Comba de Bande (exemplo case único da arte visigótica en España),para dirixírmonos ao concello de Lobios, que xa limita coa fronteira portuguesa formando a reserva da Biosfera transfronteiriza cos parques do Xurés galego e Gerês portugués. Despois dunha pequena incursión na parte portuguesa ata o río Homem, de impresionantes fervenzas,desandaremos o camiño percorrendo parte do trazado da vía romana desde onde se atopan concentrados un xeneroso número de miliarios ata río Caldo, que como ben indica o seu nome, nos fai cabilar en augas termais e un descanso. Moi cerca,o lugar para durmir.

Ao día seguinte, de boa hora, dirixirémonos ata a vila de Allariz para coñecer de primeira man a experiencia de educación ambiental da Fundación R. G. Ferreiro, O Rexo, como unha proba de que o progreso e a modernidade, o campo e a cidade, non só se complementan, senón que son necesarios para que determinadas actividades non desaparezan da nosa tradición e o medio ambiente sexa máis sostible.

De seguido, a cidade de Ourense mostraranos a riqueza termal das súas augas, que desde As Burgas ata Outariz flúen silandeiramente por entre as rochas. Aproveitaremos para visitar algúns dos lugares máis senlleiros da cidade: As Burgas, a catedral (Pórtico do Paraíso), a praza do Ferro, a rúa da Paz…para conclúir pola ribeira do Miño con auga e herba fresca.

No que respecta ao espazo físico, podemos destacar a presenza do río Miño (encoro de Castrelo), o val de Ribadavia regado polo río Avia,os montes da Paradanta (Alto de Fontefría,800 m.), ou a valgada de Ourense capital, onde se fai visible unha vexetación máis mediterránea coa presenza abondosa de érbedos, sobreiras e, como non, estes días o predominio da cor amarela coa invasión das mimosas,o toxo ou as xestas que se proxectan na canle do río Miño.

Reproducimos a continuación as palabras extraídas dun tríptico, co título que precede, adicado á vila de Celanova: “O mito do neolítico, a reivindicación autóctona da cultura castrexa, a incruenta colonización romana, o baleiro da época sueva, o balbordo e a riqueza monacal da idade media e o salto á modernidade de todas as culturas posibles, mestúranse nun espazo xeográfico que colle nun pano da man e que ben merece unha visita paseniña”.

A ROSALÍA

Do mar pola orela
mireina pasar,
na frente unha estrela,
no bico un cantar.

E vina tan sola
na noite sin fin,
¡que inda recei pola probe da tola
eu, que non teño quen rece por min!

A musa dos pobos
que vin pasar eu,
comesta dos lobos,
comesta se veu…

Os ósos son dela
que vades gardar.
¡Ai, dos que levan na frente unha estrela!
¡Ai, dos que levan no bico un cantar!

Manuel Curros Enríquez

No 10º aniversario da fundación e 16º do Instituto

X. L. MÉNDEZ FERRÍN: NA FRENTE UNHA ESTRELA FARO DE VIGO 19 DE MAIO DE 2008

Foi inaugurada na Casa dos Poetas de Celanova unha conmovente exposición sobre recordos e pertenzas de Curros Enríquez, no centenario do seu pasamento e enterro na Coruña. Boa nova que conxugaremos co traslado do monumento a Curros dendesde seu desterro ao centro de Vigo de onde un alcalde franquista o tiña expulsado. A exposición de Celanova leva o rubro dun poema dedicado a Rosalía por Curros: NA FRENTE UNHA ESTRELA. A estrela, como símbolo da Liberdade, do Xenio, da Enerxía Criativa, da Emancipación. Trátase seguramente da estrela vermella de cinco puntas que Castelao puxo onda unha fouce de ouro no escudo republicano de Galicia, deseño que, obviamente, non figura entre os símbolos oficiais hoxe, por non ser de substancia autonómica senón nacional e popular. De modo que a exposición de Celanova chámase NA FRENTE UNHA ESTRELA. Ordenou de facer a exposición a Academia Galega e executouna, co concurso do Patronato Curros Enríquez, X.L. Axeitos. Beizón aos leais e pertinaces!
Daquela eu lembrei un día en que subín a Celanova en bicicleta. Era o 16 de setembro de 1951 e todo estaba preparado para a inauguración do monumento a Curros por Asorey (ou polo irmán de Asorey, segundo me di o citado Axeitos). Tamén en 1951 estaba en Celanova a Academia e tamén escomenzaba alí a súa tarefa silenciosa o Patronato destinado a perpetuar a memoria do bardo na súa Terra. Houbo críticas daquela por non se ter usado moito o idioma galego nos discursos. Eu penso que ao final do verán de 1951 había medo en Celanova, e medo ben xustificado. Terían medo a usar o galego os académicos e demais oradores. Tamén Daniel Calzado, ex-alcalde da Frente Popular de Tomiño, que representaba oficialmente no acto ao Centro Gallego de Buenos Aires, onde se encontraba exiliado, e, in pectore, ao Consello de Galiza do que había de ser derradeiro secretario.
O caso é que a BPS e a Brigadilla da GC desarticularan (1947) en toda a Galicia a “Organización de Intelectuais Libres” (OIL) e prenderan grande número de persoas relevantes, como foron o avogado e economista Valentín Paz Andrade, o escritor Francisco Fernández del Riego, o rexistrador Alejandro Otero, o médico Ramón Baltar ou o tamén médico Darío Álvarez Blázquez. Supoño que os actos académicos de Celanova en 1951 estiveron moito ben controlados polos servizos represivos e mesmo Otero Pedrayo vería coutada a súa tendencia eruptiva a citar Castelao e a falar galego en público con aquel aceno de quen fai ondear unha bandeira subversiva, tan característico.
Tamén lembro o día no que diante do monumento a Curros fixo un alto o cadaleito de Celso Emilio na súa marcha ao cemiterio de San Verísimo de Celanova en agosto de 1979. Daquela, Santalices chegou de Bande para, rachando un protocolo mísero, ler o que era seguramente o derradeiro poema escrito por C.E. Ferreiro Miguez (non Míguez). Curros, en bronca, fita dignísimo e desafiante o convento. Hoxe a súa ollada crúzase e cruzarase por sempre coa ollada tamén metalizada do Celso Emilio Ferreiro de Acisclo Manzano, este noutro lugar da mesma praza da antiga Botica abacial.

No coro alto da igrexa de Celanova preparándose  para o concerto

 CELSO EMILIO FERREIRO (CELANOVA ,1912; VIGO, 1979)

LONGA NOITE DE PEDRA é un dos seus poemarios máis coñecidos e fora publicado en 1962 El mesmo se encargou de aclarar cal fora a orixe :”Unha parte del foi escrita en plena guerra, sendo soldado. Outra parte, máis ampla, na inmediata posguerra. Tíveno case vinte anos nunha carpeta ata 1962”. “No ano 1937, sendo soldado, fun de permiso a Celanova. Unha muller, unha harpía, denuncioume atrbuíndome unha verbas que eu non tiña pronunciado. Detivéronme e encarceráronme no convento da vila, que daquela estaba convertido en prisión. O lugar onde me tiveron varios días, coa morte ouveando ao redor, era unha antiga mazmorra do mosteiro,toda ella de pedra, incluído o teito, e con tan pouca luz que o día semellaba noite. Alí naceu, “in pectore” o poema que lle daría máis tarde título ao libro”

Centro de interpretación Aquae querquenae

De camiño a Lobios, no concello de Bande, atópanse dous dos motivos máis relevantes da cultura romana en Galicia, o campamento romano de Aquis querquennis e o centro de interpretación da vía romana nº XVIII, Vía nova,  que unía Braga con Astorga. O campamento permanece nestes días inundado polas augas do encoro  das Conchas, pero, o centro de interpretación ofrece unha presentación sobre a conquista de Hispania e, en particular, de como se foi construíndo a antedita vía. Esta información servirá de introdución á andaina a realizar entre Portela do Home e río Caldo, que precisamente se percorre seguindo o trazado da Vía Nova con abondosos exemplos de miliarios.Non hai moito tempo, -nin interese- por visitar Santa Comba de Bande, capela do séc. VII, e mostra case única da arte visigótica en España.

Incursión no Gerês portugués

Andaina sobre a Vía romana

A segunda xornada ten como primeiro punto de interese  a Aula da natureza O REXO, no concello de Allariz, na que entre burros, ovellas e outras animalias transcorreu a mañá, despois de introducirnos no que é a reserva da Biosfera do concello de Allariz da man do concelleiro de medio ambiente da localidade, advertirnos da importancia da diversidade da zona en canto a flora e fauna e o desenvolvemento de actividade agrícola como agricultura sostible e ao mesmo tempo de redución de incendios. A visita serviu para, por exemplo, ver unha construción sostible, sen elementos contaminantes, o pastoreo de ovella latxa para produción de leite e fabricación de queixo e, como non, para coñecer de primeira man as pinturas de Ibarrola, dentro do recinto, ao pé do río Arnoia. A atracción por excelencia foi a presenza do burro Moncho que non deixaba  de ser aloumiñado polo respectable.

Panorámica xeral da granxa escola O REXO

Moncho é admirado polos visitantes

Ao fondo construción sostible, en 1º plano vida nunha poza

Despois deste baño de natureza, aínda quedaba a visita ao baño máis importante, o da cidade de Ourense. Unha pequena xeira pola cidade das Burgas, a praza Maior, a catedral e a praza do Ferro para de seguido repoñer forzas e dirixirse ata as termas de Outariz. Entre unhas pingueiras e unhas raiolas de sol foi concluíndo a xornada con augas termais. A última parada, como manda a tradición, na Cañiza.

Nas termas de Outariz agardando polos últimos