IES do Castro de Vigo

Na horta da Fundación Curros Enríquez

Torta da fidelidade á Fundación Casa dos poetas

Documentación previa

As actividades a desenvolver ao longo dos día 4 e 5 de maio teñen como meta final, para o primeiro día, a localidade de Celanova, vila de poetas por excelencia, na que se participará nun concerto didáctico e lección sobre o órgano da igrexa parroquial, visita ao mosteiro de San Salvador, que acolle entre as súas paredes un sinfín de servizos da vila, entre outros, Casa do Concello, Instituto, capela de San Miguel(arte mozárabe),2 Claustros e unha Biblioteca espectaculares.Unha vez no exterior achegarémonos ata a Casa dos poetas,que foi casa natal de Curros Enríquez (1851-1908) e hoxe custodia parte do seu legado e dos seus continuadores, Celso E. Ferreiro(1912-1979) ou X.Luís Méndez Ferrín (1938).Vilanova dos Infantes,antigo burgo medieval que conserva a torre da homenaxe, onde se gardaba ata hai dous anos a imaxe da virxe do Cristal, que inspirara a Curros para a composición do poema do mesmo nome,e que a día de hoxe segue desaparecida despois do desgraciado accidente acontecido, preside o val das terras de Celanova.

A xornada continuará pola tarde en dirección á fronteira de Portela do Home, despois de visitar o campamento romano do encoro das Conchas (Aquae querquennae) e o centro de interpretación do mesmo nome, cunha mostra abondosa de restos romanos e información sobre a Vía romana nº XVIII, que unía naquel tempo as vilas de Braga e Astorga.Deixaremos á nosa dereita a capela de Santa Comba de Bande (exemplo case único da arte visigótica en España),para dirixírmonos ao concello de Lobios, que xa limita coa fronteira portuguesa formando a reserva da Biosfera transfronteiriza cos parques do Xurés galego e Gerês portugués. Despois dunha pequena incursión na parte portuguesa ata o río Homem, de impresionantes fervenzas,desandaremos o camiño percorrendo parte do trazado da vía romana desde onde se atopan concentrados un xeneroso número de miliarios ata río Caldo, que como ben indica o seu nome, nos fai cabilar en augas termais e un descanso. Moi cerca,o lugar para durmir.

Ao día seguinte, de boa hora, dirixirémonos ata a vila de Allariz para coñecer de primeira man a experiencia de educación ambiental da Fundación R. G. Ferreiro, O Rexo, como unha proba de que o progreso e a modernidade, o campo e a cidade, non só se complementan, senón que son necesarios para que determinadas actividades non desaparezan da nosa tradición e o medio ambiente sexa máis sostible.

De seguido, a cidade de Ourense mostraranos a riqueza termal das súas augas, que desde As Burgas ata Outariz flúen silandeiramente por entre as rochas. Aproveitaremos para visitar algúns dos lugares máis senlleiros da cidade: As Burgas, a catedral (Pórtico do Paraíso), a praza do Ferro, a rúa da Paz…para conclúir pola ribeira do Miño con auga e herba fresca.

No que respecta ao espazo físico, podemos destacar a presenza do río Miño (encoro de Castrelo), o val de Ribadavia regado polo río Avia,os montes da Paradanta (Alto de Fontefría,800 m.), ou a valgada de Ourense capital, onde se fai visible unha vexetación máis mediterránea coa presenza abondosa de érbedos, sobreiras e, como non, estes días o predominio da cor amarela coa invasión das mimosas,o toxo ou as xestas que se proxectan na canle do río Miño.

Reproducimos a continuación as palabras extraídas dun tríptico, co título que precede, adicado á vila de Celanova: “O mito do neolítico, a reivindicación autóctona da cultura castrexa, a incruenta colonización romana, o baleiro da época sueva, o balbordo e a riqueza monacal da idade media e o salto á modernidade de todas as culturas posibles, mestúranse nun espazo xeográfico que colle nun pano da man e que ben merece unha visita paseniña”.

A ROSALÍA

Do mar pola orela
mireina pasar,
na frente unha estrela,
no bico un cantar.

E vina tan sola
na noite sin fin,
¡que inda recei pola probe da tola
eu, que non teño quen rece por min!

A musa dos pobos
que vin pasar eu,
comesta dos lobos,
comesta se veu…

Os ósos son dela
que vades gardar.
¡Ai, dos que levan na frente unha estrela!
¡Ai, dos que levan no bico un cantar!

Manuel Curros Enríquez

No 10º aniversario da fundación e 16º do Instituto

X. L. MÉNDEZ FERRÍN: NA FRENTE UNHA ESTRELA FARO DE VIGO 19 DE MAIO DE 2008

Foi inaugurada na Casa dos Poetas de Celanova unha conmovente exposición sobre recordos e pertenzas de Curros Enríquez, no centenario do seu pasamento e enterro na Coruña. Boa nova que conxugaremos co traslado do monumento a Curros dendesde seu desterro ao centro de Vigo de onde un alcalde franquista o tiña expulsado. A exposición de Celanova leva o rubro dun poema dedicado a Rosalía por Curros: NA FRENTE UNHA ESTRELA. A estrela, como símbolo da Liberdade, do Xenio, da Enerxía Criativa, da Emancipación. Trátase seguramente da estrela vermella de cinco puntas que Castelao puxo onda unha fouce de ouro no escudo republicano de Galicia, deseño que, obviamente, non figura entre os símbolos oficiais hoxe, por non ser de substancia autonómica senón nacional e popular. De modo que a exposición de Celanova chámase NA FRENTE UNHA ESTRELA. Ordenou de facer a exposición a Academia Galega e executouna, co concurso do Patronato Curros Enríquez, X.L. Axeitos. Beizón aos leais e pertinaces!
Daquela eu lembrei un día en que subín a Celanova en bicicleta. Era o 16 de setembro de 1951 e todo estaba preparado para a inauguración do monumento a Curros por Asorey (ou polo irmán de Asorey, segundo me di o citado Axeitos). Tamén en 1951 estaba en Celanova a Academia e tamén escomenzaba alí a súa tarefa silenciosa o Patronato destinado a perpetuar a memoria do bardo na súa Terra. Houbo críticas daquela por non se ter usado moito o idioma galego nos discursos. Eu penso que ao final do verán de 1951 había medo en Celanova, e medo ben xustificado. Terían medo a usar o galego os académicos e demais oradores. Tamén Daniel Calzado, ex-alcalde da Frente Popular de Tomiño, que representaba oficialmente no acto ao Centro Gallego de Buenos Aires, onde se encontraba exiliado, e, in pectore, ao Consello de Galiza do que había de ser derradeiro secretario.
O caso é que a BPS e a Brigadilla da GC desarticularan (1947) en toda a Galicia a “Organización de Intelectuais Libres” (OIL) e prenderan grande número de persoas relevantes, como foron o avogado e economista Valentín Paz Andrade, o escritor Francisco Fernández del Riego, o rexistrador Alejandro Otero, o médico Ramón Baltar ou o tamén médico Darío Álvarez Blázquez. Supoño que os actos académicos de Celanova en 1951 estiveron moito ben controlados polos servizos represivos e mesmo Otero Pedrayo vería coutada a súa tendencia eruptiva a citar Castelao e a falar galego en público con aquel aceno de quen fai ondear unha bandeira subversiva, tan característico.
Tamén lembro o día no que diante do monumento a Curros fixo un alto o cadaleito de Celso Emilio na súa marcha ao cemiterio de San Verísimo de Celanova en agosto de 1979. Daquela, Santalices chegou de Bande para, rachando un protocolo mísero, ler o que era seguramente o derradeiro poema escrito por C.E. Ferreiro Miguez (non Míguez). Curros, en bronca, fita dignísimo e desafiante o convento. Hoxe a súa ollada crúzase e cruzarase por sempre coa ollada tamén metalizada do Celso Emilio Ferreiro de Acisclo Manzano, este noutro lugar da mesma praza da antiga Botica abacial.

No coro alto da igrexa de Celanova preparándose  para o concerto

 CELSO EMILIO FERREIRO (CELANOVA ,1912; VIGO, 1979)

LONGA NOITE DE PEDRA é un dos seus poemarios máis coñecidos e fora publicado en 1962 El mesmo se encargou de aclarar cal fora a orixe :”Unha parte del foi escrita en plena guerra, sendo soldado. Outra parte, máis ampla, na inmediata posguerra. Tíveno case vinte anos nunha carpeta ata 1962”. “No ano 1937, sendo soldado, fun de permiso a Celanova. Unha muller, unha harpía, denuncioume atrbuíndome unha verbas que eu non tiña pronunciado. Detivéronme e encarceráronme no convento da vila, que daquela estaba convertido en prisión. O lugar onde me tiveron varios días, coa morte ouveando ao redor, era unha antiga mazmorra do mosteiro,toda ella de pedra, incluído o teito, e con tan pouca luz que o día semellaba noite. Alí naceu, “in pectore” o poema que lle daría máis tarde título ao libro”

Centro de interpretación Aquae querquenae

De camiño a Lobios, no concello de Bande, atópanse dous dos motivos máis relevantes da cultura romana en Galicia, o campamento romano de Aquis querquennis e o centro de interpretación da vía romana nº XVIII, Vía nova,  que unía Braga con Astorga. O campamento permanece nestes días inundado polas augas do encoro  das Conchas, pero, o centro de interpretación ofrece unha presentación sobre a conquista de Hispania e, en particular, de como se foi construíndo a antedita vía. Esta información servirá de introdución á andaina a realizar entre Portela do Home e río Caldo, que precisamente se percorre seguindo o trazado da Vía Nova con abondosos exemplos de miliarios.Non hai moito tempo, -nin interese- por visitar Santa Comba de Bande, capela do séc. VII, e mostra case única da arte visigótica en España.

Incursión no Gerês portugués

Andaina sobre a Vía romana

A segunda xornada ten como primeiro punto de interese  a Aula da natureza O REXO, no concello de Allariz, na que entre burros, ovellas e outras animalias transcorreu a mañá, despois de introducirnos no que é a reserva da Biosfera do concello de Allariz da man do concelleiro de medio ambiente da localidade, advertirnos da importancia da diversidade da zona en canto a flora e fauna e o desenvolvemento de actividade agrícola como agricultura sostible e ao mesmo tempo de redución de incendios. A visita serviu para, por exemplo, ver unha construción sostible, sen elementos contaminantes, o pastoreo de ovella latxa para produción de leite e fabricación de queixo e, como non, para coñecer de primeira man as pinturas de Ibarrola, dentro do recinto, ao pé do río Arnoia. A atracción por excelencia foi a presenza do burro Moncho que non deixaba  de ser aloumiñado polo respectable.

Panorámica xeral da granxa escola O REXO

Moncho é admirado polos visitantes

Ao fondo construción sostible, en 1º plano vida nunha poza

Despois deste baño de natureza, aínda quedaba a visita ao baño máis importante, o da cidade de Ourense. Unha pequena xeira pola cidade das Burgas, a praza Maior, a catedral e a praza do Ferro para de seguido repoñer forzas e dirixirse ata as termas de Outariz. Entre unhas pingueiras e unhas raiolas de sol foi concluíndo a xornada con augas termais. A última parada, como manda a tradición, na Cañiza.

Nas termas de Outariz agardando polos últimos

Non é a primeira vez, nin será a derradeira, que o alumnado do centro ten a ocasión de escoitar de primeira man cal foi a xénese na creación do libro, Palabras de auga, por voz do seu autor, Marcos Calveiro, natural de Vilagarcía pero vigués de adopción desde hai bastantes anos. Home polifacético, onde os haxa, porque da súa primeira profesión de avogado e escritor vén de introducirse no mundo da hostelaría alá polo barrio de Teis, de onde el xa era veciño.

A editorial Xerais, unha vez máis vén de brindarnos esta oportunidade de contar coa súa presenza, despois de que este curso xa compartira Manuel Rivas outra xornada co alumnado de 3º da ESO. A obra de Marcos Calveiro, xa abondo ampla e ao mesmo tempo merecente de varios premios literarios, especialmente entre os lectores máis novos, pero non exclusivamente porque xa se ten introducido tamén na literatura para adultos con novelas como Festina lente, ou, máis recentemente con Fontán,(Editorial Galaxia) o grande coñecedor do territorio galego que o levou a crear o mapa máis completo de Galicia, cando aínda os recursos técnicos na cartografía eran moi rudimentarios.

Por outra banda, o club de lectura do centro vén de escoller como obra de reflexión a que foi  premio Ala Delta e White Ravens en 2008 por O carteiro de Bagdad. En conclusión, que a súa obra xa non é algo anecdótico ou de principiante, senón de experto e sesudo narrador, e que polo que se ve non deixa de sorprendernos cada ano con títulos novos.

A sesión deste día centrouse na análise de como xurdiu unha novela de ambiente africano, Palabras de auga. Pois, de algo tan sinxelo como unha fotografía que o autor viu un día nunha revista e cuxa imaxe o impactou polo significado que encerraba: unhas mulleres, ao pé duns termiteiros peneiraban o que formaba parte desas “construcións” para aproveitar os grans que xuntaban as formigas e logo poder elaborar unha especie de masa para obter pan para darlle de comer á súa familia. E a partir de aí investigar sobre as condicións de vida das familias que sofren as consecuencias da seca, dos incendios, e sobre todo as consecuencias das guerras continuas entre tribos e estados e cuxas consecuencias sofren de xeito cruel os nenos que son sometidos á explotación máis inhumana nas minas de coltan para que a sociedade “moderna” poida desfrutar das prestacións dos móbiles, wifi, etc. Tamén os nenos da guerra, os nenos-soldado, son obxecto de reflexión na novela, porque o irmán do protagonista,Numba, desertará da súa tribo e non aceptará voltar a ela despois de entrar na dinámica deses explotadores de nenos, por iso se escoita que os móbiles, por exemplo, están manchados de sangue inocente.

“Numba deulle as costas e comezou a andar cara á espesura. Amadou observou no seu lombo un feixe de costuróns que non lembraba, como se alguén mallase nel cunha póla espiñenta ata fartar. Alporizado, apertou os puños e comezou a subir o outeiro onde o seu pai o agardaba case no cume. Unha vez xuntos no alto botaron unha derradeira ollada ao campamento e descubriro a Numba ollando para eles. Amadou ergueu a man para despedirse e Numba contestou alzando  a arma e disparando varias veces ao aire. Unha bandada de paxaros asustados saíu das matogueiras co balbordo. Ngugi e Amadou botaron a correr descendendo o outeiro e deixando para sempre a Numba” (Páx.130)

A maiores dos temas suscitados pola da novela, viña   a conto comentar o  drama cotián que están a sufrir os miles de nenos inmigrantes e refuxiados que chegan ás costas do Mediterráneo e do mar Exeo a causa dos desprazamentos de lugares nos que a guerra e a fame son o seu pan de cada día. Así se puxo de manifesto que a actitude de Europa con respecto a este asunto estaba resultando un tanto cínica e moi inxusta.

A  adicatoria do libro aos seus fillos non pode ser máis emotiva:” A Lucas e a Zoe, que procuran formigueiros só por diversión”  

Primeiros pasos de ascenso a Fragoselo

Unha vez máis a primavera non chegou soamente a onde case todo o mundo pensa, senón que tamén o fixo a onde tiña que chegar, ao monte. Para celebrar a chegada da estación e o Día da árbore, o alumnado de 1º da ESO trasladouse ao monte de Fragoselo, na parroquia de San Salvador de Coruxo, que dá nome á comunidade de montes veciñais en man común desa parroquia, e alí poder desfrutar dun día sen libros, cadernos e lapis, aínda que non de móbiles, porque se lle advertiu de que poderían usalo para poder recoller fotos de interese desde o punto de vista medioambiental.A todo isto, hai que advertir que xa o freire Martín Sarmiento aconsellaba ao seu irmán con respecto á educación do seu fillo que se debería empezar por mostrarlle de que árbore se trataba, en galego,  e logo aprender os nomes en castelán e latín.

O que sobreviviu á tala dos eucaliptos

A recepción na sede da Comunidade de montes por parte do persoal que traballa aí ilustrando aos rapaces sobre a importancia que teñen os montes veciñais en man común, a súa propiedade, e as especies que nel se poden atopar serviu de introdución á xornada, para sorprenderse con descubertas tan especiais como que alí habitan especies endémicas ou que unha boa parte de mamíferos, réptiles e anfibios poden ser vistos na contorna destes montes periurbanos que forman unha especie de mirador en ferradura sobre a ría de Vigo.Iso en canto á fauna, para logo facer un breve percorrido pola flora e introducilos na importancia de salvagardar as especies autóctonas (sobreira, carballo, castiñeiro,etc) fronte á invasión doutras menos beneficiosas polo que pode supoñer a expansión do monocultivo con árbores do tipo do eucalipto ou a acacia negra.

En plena faena de cultivo

A continuación o exército de braceiros dirixiuse ao punto reservado para levar a cabo a que sería a maior descuberta do día: a plantación de árbores autóctonas:sobreiras, castiñeiros, érbedos, cerdeiras, etc. A todo isto, hai que recoñecer que a parte máis dura do traballo estaba realizada por Rubén e Alfonso que xa tiñan os foxos preparados para nada máis chegar e plantar, como así foi, non sen o conseguinte perigo para uns recén iniciados nas artes  do sacho, a pa, ou o angazo. En calquera caso, puxéronlle vontade e interese para que á volta duns anos poidan ver a súa obra vexetal.Advertíuselles  que o terreo que pisaban e onde se plantaba non había moito tempo estivera cuberto de piñeiros e eucaliptos e o que se quere é rexenerar ese espazo con variedades caducifolias, maís acordes coa flora galega.

De seguido iniciouse o percorrido polo monte tentando mostrarlles o que nos pode ofrecer este medio  en canto ao patrimonio material e inmaterial. Así tamén respondiamos a un dos obxectivos da xornada que era o de facilitarlles recursos para poder participar no concurso que organiza Confemadera e que ten como eslógan na súa campaña:”O monte é a nosa vida”, coa que prentende sensibilzarse á xuventude sobre o valor do monte desde o punto de económico, social e ambiental.

Castiñeiros, acivros, bidueiros e tulipeiros

Logo de deixar atrás o campo de fútbol, e a ambas mans plantacións recentes e outras xa madeirables, chegamos ata  o punto verde no que se atopa a planta de biomasa e que este ano está de máxima actualidade porque está recollendo un número moi elevado de palmeiras que son vítimas dun escaravello vermello que fai que moitas delas sequen polo efecto dese insecto. As mostras están a vista, ducias de toros de palmeiras agardan pola súa transformación en biomasa. Neste punto, cando xa é hora do recreo, non se lle perdoa á parva, como é de rigor entre os esforzados traballadores.

De non ser pola intervención humana que trazou o camiño de acceso ata o parque forestal, máis enriba, estariamos a cruzar por unha especie de fraga na que conviven variedades vexetais moi diversas: castiñeiros que forman soutos, acivros que conservan o seu verdor á sombra daqueles e pola súa orientación, bidueiros aos que delata a súa casca branca -aínda non teñen folla moitas das árbores-, carballos e piñeiros, nogueiras e amieiros, freixos e salgueiros conviven en harmonía coa auga cantareira  que estes días humidece a terra que esixen estas especies. A flor está presente en pereiras bravas, espiños e cerdeiras, e dentro duns días tamén os tulipeiros de Virxinia, érbedos e capudres, para que paxaros e abellas cumpran coa súa tarefa.

Descenso á regueira de Laxiade

No percorrido hai un punto de especial interese coñecido como regueira de Laxiade, onde desde hai uns anos a Comunidade de montes está levando a cabo un traballo importante  de recuperación de especies autóctonas características de ribeira e que serve como reflexión e ensinanza sobre a importancia do monte desde o punto de vista ambiental:a auga fai que medren os amieiros, abelairas e freixos fronte ao que antes eran eucaliptos e acacias.  Como se fose un lugar de culto, encrucillada, onde tradicionalmente en Galicia se acostumaba a cantar un responso seguido dunha oración, no noso caso aproveitamos para realizar a lectura/recitación  dalgúns textos que na historia da literatura galega teñen sido de atención por parte de poetas e narradores algunhas plantas típicas: o toxo, os carballos, ou o castiñeiro foron este ano motivos de atención da man de M. Rivas e Manuel María. Aquel por ter un texto inxenioso adicado ao toxo e este por ter varios na súa produción literaria e adicarlle este ano o Día das Letras Galegas.

Así se foi pasando a mañá, e mentres agardamos para subir aos autobuses aínda houbo tempo para xogar ao fútbol, enredar no parque infantil  e, por se era pouco,  practicar un pouco de ioga.

Uns intres para fútbol,xogos e ioga na natureza

En fin, agradecérmonos ao profesorado acompañante e ao persoal da comunidade de montes de Coruxo o termos desfrutado dunha xornada completa, así como o detalle de agasallarnos cunha sobreira que sería plantada ao pé do érbedo que xa enraizou no xardín do Instituto,como proba da colaboración ao longos destes últimos anos entre as dúas institucións e como contribución á ampliación de especies vexetais que cada ano se van incorporando á longa lista da que xa se dispón e acadar o que xa vén sendo unha teima por parte do Instituto: que o OMBÚ sexa catalogado pola Consellería de medioambiente,infraestruturas e territorio  como  ÁRBORE SENLLEIRA.

Non sei o que pode pensar calquera que vexa esta foto de M. Rivas non estando presente nese día e nesa hora na Sala de conferencias do centro, cando o pasado tres de marzo un grupo abondo numeroso de alumnado e profesorado tivemos a ocasión de poder, admiralo?.Porque unha cousa é utilizar a linguaxe corporal para comunicar, e outra ben diferente é querer imitar o voo do Espírito Santo cando, despois que o presentador  introducira O Misterio da Santísima trindade, o protagonista aproveitou para darnos a súa peculiar visión do Misterio con alusións máis ou menos cultas, segundo a tradición galega, como  a que refería Castelao cando consideraba que se algún día Galicia chegaba a ser un “pobo de seu” debería entronizar a vaca, o peixe e a árbore, ou se se podería entender o antedito misterio polo que  alguén viu  reflectido no nabo, na nabiza e no grelo. En fin, que todo viña a conto de que, despois de que o que subscribe establecera unha comparación profana cos tres “manueles” da nosa historia literaria, é dicir, Manuel Curros Enríquez, o pai; Manuel María, o fillo; e Manuel Rivas, o espírito santo; pois, todo empezou primeiro co que se acaba de relatar e despois, -momento ao que corresponde a ilustración- a cando aquel conta unha vivencia familiar, que presenciara a súa nai na súa parroquia, que falaba de que cando o crego se dirixía aos fregueses para explixcarlles o antedito misterio, pois había, -como en cases todas as parroquias galega- un “toliño” que o crego lle concedeu o beneficio de identificarse co Espírito Santo, e como aquel estaba simbolizado por unha pomba, “o toliño” botábase a “voar”, -como fai Rivas na foto- cada vez que o cura mentaba a antedita verba. Chegou un momento en que o que parecía un xogo para aquel inocente, a autoridade eclesiástica prohibiulle a entrada na igreza, e, a partir dese momento paecíalles aos fregueses que se botaba algo en falta. Tamén houbo outra referencia antropolóxica ao trevo que, dalgunha maneira, na tradición irlandesa simbolizaría esta triple interpretación do misterio dun xeito máis panteísta, e tal e como aparece recollido na súa bandeira.

Pois, como dícia, que se podía suxerir  na presentación dun home que, segundo as últimas reseñas das súas obras “a súa obra está escrita en galego, está traducida a máis de trinta linguas e publicada polas máis prestixiosa editoriais do mundo” ? O primeiro que se me ocorreu foi lembrar a Rosalía de Castro e tomar emprestadas as súas palabras do Prólogo de Cantares Gallegos cando di”que grande atrevemento é sen duda para un probe inxenio como o que me cadrou en sorte, dar á luz un libro cuxas páginas debían estar cheias de sol”. E  así foi  como, co seu permiso, iniciamos esta xornada memorable.

Denantes de entrar en espazo pechado, e logo de ser saudado por varias persoas do centro, encamiñámonos de cara ao xardín, despois de informalo que contabamos cunha árbore peculiar, chamada Ombú en  lingua amerindia, tamén árbore da bela sombra, nacional de Arxentina e do gaucho, sabedores como somos da súa  paixón pola conservación da natureza e do patrimonio material e inmaterial de Galicia. Despois de sorprenderse da beleza -agora espido, pero quizais aínda máis sorprende  que coa folla e flor-  e de acariñar as súas raíces, suxeriu que podía semellar  un paquidermo ou, mesmo, diría eu un armadillo pola forma que está adoptando a súa raíz fora da terra e que ascende  cun multitoro. Aproveitamos para comunicarlle que o centro está xestionando coa Consellería responsable que sexa catalogada como ÁRBORE SENLLEIRA, pola súa antigüidade, dendrometría, e símbolismo antropolóxico de intercambio entre a nación Arxentina e Galicia.

A todo isto hai que dicir que a lectura do seu libro de relatos, Madonna e outros contos de inverno, polo alumnado de 3º da ESO, foi,en realidade, unha desculpa, porque, máis que nada, do que se trataba era de que coa  súa presenza e a súa forza espiritual, poética  recaese sobre o auditorio, fose en forma de pomba ou de chamas, ao estilo das bágoas de San Lourenzo, e que o amor polos libros e a lectura, tal e como ten demostrado reiteradamente na súa extensa bibliografía en “Os libros arden mal”, “O último día de Terranova”, etc.  

Así foi  como, despois de explicar que as súas obras eran como unha especie de círculos  concéntricos que se van engarzando unha nas outras, e que os pequenos xestos poden ser tanto ou máis importantes que os que protagonizaron reis, políticos ,etc. en realidade soen ter maior recoñecemento un Shakespeare, Cervantes ou Blanco Amor,por poñer algún exemplo, que as batallas ou guerras das que aqueles puideron ser protagonistas. E así foi  como chegou o recitado/dramatización do poema incluído nun dos seus últimos poemarios “A boca da terra”, co que rende unha sentida homenaxe ao patrón e aos mariñeiros do barco “Xurelo” cando con motivo do traslado de residuos radiactivos á “Foxa atlántica” -así se titula o poema- un grupo de persoas se desprazou a ese lugar que estaba servindo de cemitrio de residuos e que con esta acción se paralizou esa práctica tan nociva para Galicia e a humanidade en xeral. Este foi o momento máis emotivo de toda a súa intervención polo dramatismo que para el representaba ese feito e que tería unha moi fonda repercusión no desenvolvemento posterior do lixo radiactivo. De feito, a partir de aí, os estados tiveron que empezar  a buscar outras  alternativas.

Ninguén quería deixar pasar esta oportunidade para poder contar coa sinatura dalgún dos seus libros. Así foi como de xeito pausado e con toda a entrega que se lle pode poñer accedeu a asinar todos os libros que lle foron presentados: fose o libro de visitas da Biblioteca, fosen os dalgúns rapaces que a súa familia lle mandou traelos para non desaproveitar a ocasión; o caso foi que ninguén que quixo quedou sen que asinase  o que  lle presentaron; a pesar de que outro centro estaba agardando por el como auga de maio.

Finalmente, e xa de novo no exterior, e cumprindo co rito das grandes ocasións, alumnado, profesorado e M. Rivas achegámonos ata o OMBÚ para realizar a foto de rigor e así, unha vez máis seguir reivindicando a condición de ÁRBORE SENLLEIRA, petición á que se sumou o propio autor e que nesta mesma xornada temos coñecemento que o Cónsul de Arxentina  en Vigo, Osvaldo Jorge Degdeg, tamén vén de expresar o seu apoio e que xa expresou en documento escrito e vai referendar coa súa presenza no centro o vindeiro día 9 de marzo.

Por último, e seguindo as ensinanzas do mestre e tal e como xa coñecía o alumnado existente, porque este texto xa fora lido con anterioridade en contacto coa natureza, en Fragoselo, monte de Coruxo,procedemos a agasallalo co que non podía ser menos, unha peza de Sargadelos! e o máis rechamante: un toxo!. Por que ? Pois, tal e como el propón nun libro titulado “Unha espía no reino de Galicia” un dos artigos titulados “O toxo is beautifull” recomenda, e sempre de xeito inxenioso e con moito tino que, entre outras ideas ,en Galicia, podían terse en conta  as seguintes:

“O movemento antirracista que reclamou os dereitos civís dos negros fixo popular aquel lema de Black is beautifull. Os probos holandeses, precursores do ecoloxismo, proclamaron aquilo de que “o pequeno é fermoso”. Por iso, os galegos deerían de popularizar entre os seus eslógan internacionais ese do toxo is beautifull. O toxo é belo! 

e segue afondando máis no tema “volvendo ás flores e ás letras, por que non regalar o 17 de maio un libro cunha poliña de toxo florido?. Ademais do detalle, contribuiriamos a desenvolver a industria editorial e unha fonte de ingresos para a necesitada economía rural : a da chorima.”

“Metamos o toxo nos fogares.Non na cama, pero si ao seu carón, no floreiro da mesa de noite.Levémolo, canda a xesta, aos xardíns galegos. Mágoa é que os poucos parques das cidades galegas non se vexa un carballo nin un castiñeiro, coa grata excepción compostelá da carballeira de Santa Susana. Plantemos, si, camelias e magnolios, esas xoias orientais que a fidalga campiña galega tomou como propias. E plantemos tamén toxo.

O fermoso toxo que vestiría co ouro das chorimas o corazón desfeito das cidades desfeitas.”     

 Que vos parece? Non vos resulta  inxenioso e á vez algo espiritual e de apostolado, como diciamos ao comezo, ao personificar o Espirito santo n´O Rivas. Non sei!

Manuel mima, a espiña ou a chorima?do toxo traído do corazón de Galicia

Antón Riveiro Coello (Xinzo da Limia-1964)explicando a súa obra”As rulas de Bakunin” 

Estas son algunhas das imaxes que corresponden á conferencia-coloquio sobre  a obra “As rulas de Bakunin” que, co seu autor Antón Riveiro Coello e coa colaboración da editorial Galaxia, tivo a oportunidade o alumnado de 2º de bacharelato de escoitar de primeira man como foi a xénese desta obra, que, xa se convertiu nun clásico entre os escolares.

A presenza do  autor, por segunda vez nos últimos tres anos, é moi de agradecer porque o alumnado escoita de primeira man unha versión novelada dunha etapa tan convulsa da nosa historia,e abondo documentada,  como foi a da República, e, ao mesmo tempo serve como estímulo para incitar a posibles creadores, ou, como mínimo a crear novos lectores, logo da experiencia narrada por aquel.

A maior parte da súa intervención estivo centrada na análise da obra sinalada. pero tamén se nos deu a oportunidade de contar con algunha reflexión sobre a súa última novela,“Os elefantes de Sokúrov”, da que cremos  está chamada a recibir moitos eloxios, tanto pola súa excepcional oportunidade da publicación ao coincidir coa celebración das festas de Nadal, como por outros moitos motivos  de actualidade, que, partindo do ano 2012, ás veces os personaxes, na súa ansia de descubrir o seu pasado, nos trasladan a tempos pretéritos con algúns episodios non precisamente moi felices, pero que forman parte da nosa historia non tan lonxana.

Por outo lado,os espazos da novela, xerais ou particulares, están cargados de mensaxes reais e simbólicas. Así, o autor adéntranos na parte máis escura da cidade de Santiago, o antigo barrio do Pombal, e, ao mesmo tempo réndelle unha homenaxe cordial á cidade na que a pedra e a choiva veñen a ser como o corazón e a alma daquela.Especialmente recomendada para ex ou composteláns de pro que teñan gravados os paseos pola carballeira de Santa Susana, “as rúas”, o Preguntoiro, Cervantes, o Pombal, a Algalia, etc.

Case poderiamos atrevernos a suxerir que Antón constrúe unha novela redonda, tanto desde o punto de vista formal (o uso do monólogo, como recurso reiterado que lle concede unha maior credibilidade á trama, nos personaxes principais está moi logrado), como pola temática variada, porque aquí aparecen tratados os temas do amor (en diferentes etapas da vida:desde a adolescencia ata a vellez, mesmo o sexo, e a prostitución, nunha dobre vertente), como da morte nas súas máis variadas facianas: asasinato, suicidio, drogadicción, etc.

En resumo, unha obra que debe ser lida con atención, que ademais se presenta cunha lingua áxil e dinámica, que lle dá fluidez e dinamismo ao discurso que non permite deixar de lela ata o desenlace.

O título e a fotografía da portada, desde logo nada que ver cunha estampa galega, pero si coas experiencias vividas pola protagonista cando na súa infancia ía ao circo e voltou na súa madurez a toparse cunha pasaxe na que un elefante -que podía ser o mesmo da infancia- vai morrer na beira do Sarela . A erudición de Antón maniféstase na súa cinefilia e no coñecemento profundo da filmografía de Sokúrov ,ao tratarse dun dos directores máis sesudos do cinema ruso actual.

“A través das historias dos seus personaxes, Riveiro Coello consegue vencellar pasado e presente, unindo inextricablemente a recuperación da memoria coa busca do senso da vida. Moi poucos novelistas conseguen transformar temas de actualidade coma os problemas da vellez, os desafiuzamentos, o traballo precario da mocidade e a pobreza nas rúas nun relato sobre o esencial da vida humana. Riveiro Coello é quen de o facer ao incrementar a capacidade de atracción das reviravoltas dunha trama coidada en todos os seus pormenores, co engado duns personaxes trazados de maneira vívida e cuns recursos literarios nos que a metáfora e o símbolo están ao servizo da narración. Os elefantes de Sokúrov é unha gran novela sobre o presente porque, desde o actual, nos fai concibir o tempo todo como un senso que libera”

“Os elefantes de Sokúrov” (Galaxia)

Outra novidade que nestes días chega á Biblioteca é a novela de Manuel Rivas: “O último día de Terranova”, que, con semellante título poderiamos pensar que nos trasladaría ata as lonxanas costas de Canadá para falarnos dun drama ecolóxico ou dos pescadores galegos á procura do bacallau. Pois non, o que di a reseña da editorial é o seguinte:

A libraría Terranova é un lugar diferente no planeta Terra, habitada por libros e almas, un escenario de amores e resistencia, un refuxio de náufragos da vida, un santuario de animais, un lugar de memoria e emoción, onde de súpeto aparece no escaparate o letreiro da Liquidación total de existencias por peche inminente. Cando chega o ultimato e se pon en marcha o proceso de desafiuzamento, Vicenzo, o libreiro, que arrastra as secuelas dunha doenza na infancia («O meu corpo é un manifesto!»), revive a propia historia e a da libraría, mentres tenta facer fronte á especulación e ao que el chama o Imperio do Baleiro. Terranova é un lugar de emoción e memoria. Foi porto de desembarco de libros descoñecidos ou prohibidos, unha especie de Ítaca entre Europa e América, un territorio de liberdade secreta no franquismo, onde as «botellas ao mar» do exilio retornan, en xeito de libros, en maletas e baúis de emigrantes. E será tamén o lugar de acollida para unha personaxe engaiolante, Garúa, unha moza exiliada arxentina, cuxa chegada transformará a vida de Terranova en tempos da chamada Transición, aínda perigosos e de gran incerteza histórica. Galicia, Bos Aires, Madrid, París, Lisboa…, xunto ao Pulmón de Aceiro, a Cámara Estenopeica, a Terra Escondida, a Memoria Profunda, o Faro e a Liña do Horizonte, son territorios e espazos reais que tamén pertencen á xeografía íntima da libraría Terranova. O último día de Terranova é unha novela de enxeño multiforme onde conflúen os xéneros literarios entrelazándose a serie negra, o humor da poética surrealista mesturado co da oralidade popular, e un realismo tan a rentes do chan como transcendente. A libraría Terranova converterase para quen entre nela nun lugar inesquecíbel.

Entrevista publicada no xornal “La Voz de Galicia”(13-12-2015), en cuxo titular recolle a seguinte mensaxe:“A arte é un espello no que se reflicte a túa propia experiencia” e na que se lle presentan varias cuestións relacionadas co manga e afirma con respecto  a Miguel Anxo Prado que “é un dos seus mangakas favoritos”, o que vén a demostrar o coñecemento da situación desta técnica en Galicia, e, ao mesmo tempo, a súa actualidade.

Pois ben,chegou á Biblioteca a súa obra titulada Los guardianes del Louvre,segundo os críticos, unha xoia asinada polo xaponés Jiro Taniguchi, que pasou un mes do ano 2013 empapándose da pintura e do misterio que arrodea moitas das obras que garda o museo, e no que sabe adicarlle unha homenaxe á arte e contar unha profunda historia de amor.

Taniguchi é un xenio do cómic e o mangaka máis occidental. Nesta obra cóntanos como o propio debuxante chega a París, e despois de pasar por unha febre extraña, adéntrase no Louvre e na maxia que envolven algúns dos cadros e dos artistas máis relevantes.

Tamén visitará outros dos museos da cidade e adicaralle unha sentida homenaxe aos outros gardiáns que durante a ocupación nazi puxeron a salvo algunhas das obras.

E como non, tamén unha historia de amor, adicada ao amor da súa vida e demostrarnos que a Arte é máis grande que a vida.

Así imos rematando a crónica e o ano 2015, para que con estas e outras maís que aquí non se inclúen, invitarvos a pasar pola Biblioteca e encher estes días de lecer cun libro, clásico ou moderno, novela ou poesía, teatro ou cómic,revista ou ensaio, en inglés,francés,  castelán ou galego  e  desexarvos unhas felices lecturas de Nadal e  aninovo. 

Un monxe explica algunhas das virtudes do mosteiro

Cando  está a rematar o mes de outono, e denantes de que o inverno deixe núas árbores e  plantas e, en particular, as vides que estes días presentan unha variada gama de cores na comarca do Ribeiro, tivemos a oportunidade de adentrarnos na Galicia profunda, case no seu corazón, porque foron os lugares  de Oseira, O Carballiño e san Cibrao de Las os escollidos para levar a cabo o que poderiamos denominar como bautismo cultural para o alumnado de terceiro da ESO.

Explicaremos  en primeiro lugar o de bautismo cultural, porque, como se puxo de manifesto, para a maioría, lamentablemente, isto de mosteiros, igrexas e pedras como que non lles suscita demasiada curiosidade, e, por iso, as institucións públicas, chámense escolas, institutos, etc. teñen a responsabilidade de  dárlles a coñecer ese patrimonio e así aprender a respectalo. Nesta ocasión foi o patrimonio artístico representado en dúas xoias da nosa arquitectura: O mosteiro, abadía, ou cenobio de Santa María a Real de Oseira e o que queda do castro de San Cibrao de Las, despois de ter pasado polo Carballiño e observar o estilo ecléctico da igrexa da Veracruz do arquitecto Antonio Palacios, porriñés con abondosa obra na comarca (Templo Votivo de Panxón, A Virxe da Roca, edificio do concello do Porriño, por non citar outras moitas na cidade de Madrid e quen propuxo un ambicioso deseño urbanístico para Vigo  que non se chegou a materializar)

Sara, Samuel, Raquel e Miguel seguen con atención a explicación

Pois ben, a crónica foi máis ou menos así. O día ameazaba choiva constante pero non por iso deixamos de arriscarnos porque así estaba programado. O primeiro punto de destino era a abadía de Oseira e alí aterramos a media mañá despois de deixar atrás a comarca do Ribeiro e cruzar por lugares tan sinalados como Leiro, San Clodio, O Varón, Partovia…Cando nos estamos achegando ao lugar, observamos con sorpresa que eran moitos os pelegríns que seguindo a Ruta da Prata se dirixían cara ao mosteiro e tamén son varias as panadarías que anuncian o famoso pan de Cea, con denominación xeográfica. No fondo dun pequeno val regado polo río Oseira, ao abrigo da serra da Martiñá, móstrase en todo o seu esplendor o espectacular cenobio, rodeado de verdes prados,frondosos  soutos e carballeiras que, como no caso das viñas, tamén estes días poden  presumir  de colorido. Na finca que rodea o edificio pasta ao aire libre gando de raza autóctona frieiresa, unha das últimas incorporacións ás diversa actividades “industriais” que desenvolven os monxes.

Segundo a información facilitada por un dos monxes que actuou como guía, e para entender o porqué alguén quixo outorgarlle ao mosteiro a denominación de “Escorial galego”  chegaría  para confirmalo a  superficie construída de 43000 m.cadrados, e a maiores os 83000 m. da finca que o rodea. A fundación data do ano 1137 e, por destacar algún dato significativo, poderían sinalarse os seguintes: expulsión dos monxes cando a desamortización de Mendizábal, case en ruínas regresan en 1929 e inician unha restauración titánica, chegando a concedérselle o premio Europa Nostra. Algunhas das fontes que presidían os claustros foron trasladadas á cidade de Ourense, despois de ter sufrido algún incendio.

En construción de tales dimensións é doado observar os diferentes estilos arquitectóncos que se encerran tanto no seu interior como fóra. Por sinalar algún elemento especial está a igrexa con planta de cruz latina, que se construiu entre 1200 1 239, polo tanto, momento do esplendoroso románico galego, pero, neste caso, enriquecido con arcos oxivais pola influencia da arquitectura cisterciense -orde á que pertencen os monxes na actualidade-, con abondosas pinturas na bóveda e laterais, así como unha peculiar bóveda de estilo gótico inglés, que, segundo os especialistas é case única en España. Nun espazo anexo á igrexa, actualmente sacristía, atópase a ” xoia da coroa”, a sala capitular do sec. XV que está sustentada por catro columnas centrais de fustes torsos rematando nunha orixinal bóveda con motivos filosóficos, celtas, etc. (Sala das palmeiras, porque as columnas semellan palmeiras en movemento).

Iníciase o ascenso ao castro

Claustros, cociñas,solainas e escaleiras dunha riqueza decorativa excepcional seguen sorprendendo ao visitante, así como algunha que outra curiosidade como a de que conservan no que foi  a antiga botica do  convento o BOTAME con plantas medicinais desde moi antigo, e eses recipientes son de fabricación orixinal de Sargadelos.

Desde o punto de vista gastronómico, todo parece indicar que a importancia do polbo na comarca do Carballiño se debe a que o mosteiro chegou a ter un priorato da súa xursidición na vila de Marín e que parte dos diezmos serían pagados en especie co antedito cefalópodo, que o darían a coñecer os monxes, aínda que o seu aspecto non fose moi atractivo ao vérllelo comer a aqueles -que aínda hoxe son máis ben vexetarianos  e de peixe-, pois así se fixo popular por aqueles lares. Do resto de produción propia non esqueceremos o famoso eucaliptine, licor con distintos sabores, o que non é de estrañar cando historicamente teñen elaborado champaña, pormenor que non sorprende ao sabermos que a orde aínda segue a ter a día de hoxe a sede central n Francia.

Para despedirnos deixamos ás nosas costas unha fachada ornamentada con columnas salomónicas e un almohadillado que remata coas dúas torres barrocas e o arco de entrada ao recinto que lle concede toda  a solemnidade que o cenobio merece.

Despois de facermos unha parada técnica na vila do Carballiño, dirixímonos a un dos castros máis grandes de Galicia en proceso de escavación desde a metade do século pasado; San Cibrao de Las. Ademais, desde hai pouco tempo funciona na aba do monte un centro de interpretación da cultura castrexa que con abondosa documentación e unha xeira pola “Ciudá” serve de ilustración e reflexión sobre unha etapa tan importante para o coñecemento da nosa historia, a configuración da nosa cultura e, da lingua, en particular.

Inmersión no castro

Son os guías do recinto os que nos van trasladar a eses tempos prehistóricos e, en particular, ás actividades que puideron desenvolver dentro e ao redor do castro. Lembremos que son aproximadamente catro séculos, desde o II a. C. ata o II d. C, e, polo tanto estamos no momento cumio de transición entre a cultura “autóctona”, castrexa, prerromana e a latinización do noroeste da Península, o que explica , en parte, as grandes dimensións do recinto amurallado e o seu avanzado estado de romanización.

A visita ao centro documéntase cunha introdución a algunhas actividades coñecidas (agricultura, gandería, metalurxía, ourivería, etc), para dar paso  a un percorrido in situ sobre as características da cidade: murallas defensivas, accesos, alxibe, antecroa, lar, ata coroar a croa desde onde as vistas se poden estender ata outros puntos fortificados na antigüidade, así como puntos xeográficos de interese natural como  a serra de san Mamede, monte Faro,Castromao, e mesmo o río Miño, despois de regar a cidade de Ourense, acoutarse en Castrelo de Miño e encamiñarse cara a foz de Camposancos.

Ardor guerreiro e pirómano

A sorpresa da xornada quedou reservada para o final, cando un dos guías do centro se preparou para mostrarnos algunhas réplicas de artiluxios de caza como lanzas de madeira, que foron evolucionando a distintos  metais, pero, o máis impactante foi conseguir lume a partir da frición de dous paus, iesca e estopa. Produciuse o milagre e fíxose o lume, e mesmo algúns participaron do ritual de saltalo como se fose a cacharela de san Xoán.

Chove. Seguen berrando.

O día 18 de xuño, véspera do remate das clases, e nun ambiente de certo nerviosismo polo momento en que coincidiu coa celebración dalgunhas probas finais, entregáronse os galardóns que, resultaron gañadores no concurso “O monte é a nosa vida,axúdanos a coidalo” convocados pola asociación Confemadera-hábitat

.

Os premiados, entre eles Raquel e Olimpio, cos diplomas e autoridades

Unha das razóns pola cal o centro foi escollido para tal evento foi que un dos traballos presentado a concurso polo Ies do Castro foi premiado na categoría de traballo colectivo na modalidade de fotografía. O resto dos galardóns recolléronos alumnos de diferentes centros de Galicia (Ferrol, Guntín, Coristanco e Vigo), e ditos premios foron entregados polo Xefe territorial de Educación, César Pérez Ares, o Presidente da comunidade  de montes en man común de San Salvador de Coruxo, Antonio Ocampo,e o Presidente da asociación convocante, Elier Ojea.

Unha das andainas por Fragoselo entre coníferas e caducifolias

O traballo premiado, aínda que foi o alumnado de 2º da ESO-A o que dun xeito máis directo participou do acontecemento e se responsabilizou de ordenar todo o material, e foron eles os encargados de recibir o cheque por valor de 300 € do primeiro galardón  e o diploma, en realidade o premio o que vén é a recoñecer o traballo realizado ao longo destes últimos  anos polo profesorado e alumnado  en colaboración coa Comunidade de montes de Coruxo-Fragoselo.

O duro traballo dará os seus froitos

O concurso, que anualmente convoca dita asociación de empresas da madeira e que ten uns materiais didácticos moi interesantes na súa páxina web para traballar co alumnado, xira arredor da importancia que debemos darlle aos montes en Galicia e poñer en valor o patrimonio material e inmaterial que podemos obter da súa promoción.Neste sentido, as actividades realizadas,tanto na contorna do centro, o monte do Castro, como na periferia, Beade (magosto) e, sen dúbida, en Fragoselo, son dous exemplos claros nesta liña de actuación. Por iso participamos no concurso e animamos a facelo en convocatorias posteriores.

Os de 1º da ESO, este curso 2014-15, colleron a testemuña